Okul Öncesi Herşey

Okul Öncesinde Dil Gelişimi: Söz Varlığı, Anlatı ve Fonolojik Farkındalık

Dil gelişimi, okul öncesinde çocukların dinleme–anlama (alıcı dil), ifade etme (ifade edici dil), toplumsal kullanım (pragmatik) ve sesbilgisel farkındalık boyutlarında birlikte ilerler. Bu yazıda söz varlığını artırmaya, hikâye kurma becerisine ve fonolojik farkındalığa (kafiye, hece, ilk ses) yönelik uygulanabilir etkinlikler bulacaksınız.

Dilin Bileşenleri (Kısa Çerçeve)

Alıcı dil: Talimatları anlama, hikâyeyi takip.
İfade edici dil: Kelime seçimi, cümle kurma, anlatma.
Pragmatik dil: Sıra alma, konu başlatma–sürdürme, göz teması.
Fonolojik farkındalık: Kafiyeyi ayırt, hece say, ilk/son sesi fark et.
Baskı/harf farkındalığı: Yazının yönü, isim kartı, çevresel yazılar.

Yaşa Göre Beklentiler (3–6 Yaş)

Yaş	Söz Varlığı & Anlatı	Fonolojik Farkındalık
3–4	Kısa cümlelerle istek–ihtiyaç belirtir; resme bakarak 2–3 olay söyler	Kafiyeyi fark etmeye başlar; el çırparak hece sayar (adında)
4–5	Baş–orta–son ile basit hikâye kurar; neden–sonuç sorularına yanıt	Basit kafiye üretir; 2–4 heceli kelimeleri böler; bazı ilk sesleri ayırt eder
5–6	Detay ekler (kim–nerede–ne zaman); olayları sıraya koyar, yeniden anlatır	Kafiye/baş ses oyunlarını bağımsız oynar; heceleri birleştirir–ayırır

Etkileşimli Kitap Okuma (Diyalojik Okuma)

Okumayı “tek yönlü anlatımdan” çıkarıp soru–cevap–yeniden anlatma döngüsüne çevirin.

C (Cues/İpuçları): Resimden ipucu verin: “Sence şimdi ne olacak?”
O (Open-ended/Açık uçlu): “Bu sayfada neler görüyorsun?”
W (Wh-Soruları): Kim–ne–nerede–neden–nasıl?
R (Repeat/Tekrar): Çocuğun cevabını genişletip tekrar ettirin.
P (Prompt/Tetikleyici): “Baş–orta–sonu bir daha söyleyelim mi?”

Söz Varlığını Artıran Günlük Rutinler

Resimli sözlük köşesi: Tema panosuna 5–7 yeni kelime (görsel + kısa tanım).
Kesintisiz konuşma anı: Her gün 3–5 dk “günün anlatıcısı”.
Rol–oyun dili: Market–doktor–atölye kartlarıyla işlevsel kelimeler.
Örnekleme ve genişletme: Çocuk “araba” der, yetişkin “Kırmızı araba hızlı gidiyor.”

Fonolojik Farkındalık Oyunları (Kafiye–Hece–İlk Ses)

Kafiye yakala: “kedi–sedi?”; aynı–farklı kafiyeyi göster.
El çırp–hece say: İsimler ve sınıf eşyalarıyla 2–4 hece.
İlk ses avı: “/s/ sesiyle başlayanları getir (sapan, sarı, sabun resimleri).”
Hece birleştir–ayır: “ka–lem” → “kalem”; “ki–tap” → “kitap”.
Ritim–vuruş: Nesne adlarını vuruşlarla söyle; uzun–kısa karşılaştır.

Anlatı Öğretimi: Baş–Orta–Son ve Hikâye Haritası

Hikâye haritası: Kim? Nerede? Ne oldu? Nasıl çözüldü?
Drama–kukla: Olay örgüsünü canlandır, sonra yeniden anlat.
Foto dizme: 3–4 kare fotoğrafı sırala; çocuk anlatsın.

Çevresel Yazı ve Harf Farkındalığı

İsim kartı: Yoklama, köşe seçimi ve eser etiketlerinde kullan.
Yazı yönü: Soldan sağa–yukarıdan aşağıya parmak takibi.
Ses–harf farkındalığı: Harf öğretimi değil; ses farkındalığı ve ad–ses eşleme.

10 Uygulanabilir Dil Etkinliği

Etkinlik	Hedef	İpucu
Resimden Tahmin	Söz varlığı, çıkarım	“Önce–sonra ne olur?” soruları
Kukla Diyaloğu	Pragmatik dil	Selamlaş–soru sor–sıra ver
Kafiye Sepeti	Kafiye	Aynı kafiyeyi aynı sepete at
Heceli Yürüyüş	Hece	Her hecede bir adım (ki–tap)
İlk Ses Balıkları	İlk ses	/m/–/s/–/k/ etiketli “akvaryuma” kartları at
Hikâye Şişeleri	Anlatı	Şişede 3 ipucu nesnesi → hikâye kur
Resimli Sözlük	Kavram	Haftalık 5–7 kelime + çizim
Duygu Sözcükleri	SEL + dil	Mutlu–üzgün–kızgın kartlarını “neden?”le eşle
Olay Sıralama	Sıralama	3 kare: baş–orta–son okları
Kelime Avı	Çevresel yazı	Sınıfta “m” ile başlayan 3 sözcük bul

Haftalık Mikro Plan (Örnek, 3–6 Yaş)

Gün	Odak	Etkinlik	Pekiştirme
Pazartesi	Söz varlığı	Resimli sözlük + tahmin soruları	“Haftanın kelimesi” rozeti
Salı	Kafiye	Kafiye sepeti oyunu	Kafiye kartı
Çarşamba	Hece	Heceli yürüyüş + el çırpma	Ritim yıldızı
Perşembe	Anlatı	Hikâye şişeleri + kukla	Anlatıcı rozeti
Cuma	İlk ses	İlk ses akvaryumu	Ses dedektifi etiketi

Değerlendirme: Kısa Rubrik & Anekdot

Gösterge	1 Başlangıç	2 Gelişiyor	3 Yeterli	4 İleri
Söz varlığı	Tek sözcük/işaret	Kısa cümle	Detay ekler	Eş/anlam–zıtlık kullanır
Anlatı	Dağınık	Baş–son	Baş–orta–son	Neden–sonuç–duygu ekler
Fonolojik	Kafiye/hece zor	İpuçla ayırt	Bağımsız kafiye–hece	İlk ses oyunları bağımsız

Anekdot notu: “16.09 – Hikâye şişesi: ‘Kedi–şemsiye–otobüs’le baş–orta–son kurdu; ‘kedi ıslandı’ dedi.”

Dil Destekleyici Yetişkin Dili (Kopyala–Yapıştır Poster)

Genişlet: “Evet, kırmızı top hızlı yuvarlandı.” • Modelle: “Sıran gelince söyleyebilirsin.” • Açık uçlu sor: “Sence sonra ne olur?” • Bekle: 5 sn düşünme süresi.

Dahil Etme ve İki Dillilik

İki dilli çocuklar: Ev dilini zenginleştirirken okul dilinde anlamlı bağlam yaratın.
Görsel destek: Resim–piktogram; kısa–net yönergeler.
Duyusal hassasiyet: Gürültüde küçük grup, sessiz köşe.

Ne Zaman Uzman Desteği?

4 yaşta 2 adımlı yönergeyi genelde izleyemiyorsa,
5 yaşta anlaşılır konuşma sınırlıysa veya çok sınırlı söz varlığı varsa,
Regresyon (gerileme) gözleniyorsa → dil/konuşma terapisti değerlendirmesi önerilir.

Sonuç

Okul öncesinde dil gelişimi günlük oyun–kitap–sohbet akışı içinde güçlenir. Söz varlığı panosu, etkileşimli okuma, hikâye haritası ve fonolojik oyunlarla çocuklar anlatır, dinler ve dili keyifle kullanır.

Daha fazla çocuk gelişimi, dil etkinliği ve şablonlar için www.okuloncesihersey.net’i ziyaret edebilirsiniz.

Anahtar Kelimeler: okul öncesinde dil gelişimi, söz varlığı artırma, anlatı öğretimi, fonolojik farkındalık, kafiye hece ilk ses, etkileşimli kitap okuma, hikâye haritası, pragmatik dil, baskı ve harf farkındalığı, dil etkinlikleri